Wie tegenwoordig het Bouffes du Nord binnenstapt, pal tegenover het drukke metrostation La Chapelle, zal niet verbaasd zijn dat dit bijna 35 jaar lang Brooks huistheater is geweest. Een leeg, cirkelvormig speelvlak met direct daaromheen drie niveaus met zitplaatsen voor vijfhonderd toeschouwers. Direct achter de pilaren waar vroeger de toneelgordijnen hingen, is nu een zee van ruimte zichtbaar met een steenrood geschilderde achterwand en een hoog koepelvormig dak. Op de vraag wat dit theater zo speciaal maakt, antwoordde Brook ooit: “Just like in Shakespeare: proportion.” De dimensie, de afstanden, alles lijkt hier te kloppen. Als acteur sta je dicht op het publiek, maar heb je tegelijk het gevoel alsof je op een buitenplein staat te spelen.

Aan het vervallen Bouffes du Nord werd alleen het meest noodzakelijke opknapwerk verricht. Na de opening in 1974 zijn de meer dan vijfentwintig regies die de onvermoeibare Brook sindsdien uitbracht, hier allemaal gespeeld voordat ze op wereldtournee gingen: Ubu, The Conference of the Birds en The Mahabharata; Shakespeare’s Measure for Measure, The Tempest en Hamlet; Mozarts opera’s Don Giovanni en Une flûte enchantée en Debussy’s Impressions de Pelléas; werk van Afrikaanse schrijvers zoals The Suit, Tierno Bokar en Eleven and Twelve. In 2008 droeg de regisseur het management over aan de jongere collega’s Olivier Mantei en Olivier Poubelle.

Beckett Begin dit jaar was in Bouffes du Nord een nieuwe voorstellingsreeks van Fragments te zien, vijf korte stukken van Samuel Beckett (Rough for Theatre I, Rockaby, Act without words II, Neither en Come and go) in een regie van Peter Brook en Marie-Hélène Estienne. Totale speelduur 65 minuten. Vier van de vijf stukken werden al uitgebracht in 2006, maar volgens Brook is dit een kakelverse nieuwe voorstelling. De Vlaamse acteur Jos Houben, een van de spelers, beaamt dat. Met een glimlach rond zijn lippen herinnert hij zich hoe twee weken voordat ze met deze nieuwe Fragments uitkwamen, de bijna negentigjarige regisseur alles omgooide: “In Rough for Theatre I speelde ik aanvankelijk de kreupele, dat werd nu de blinde. En in Act Without Words was ik eerst de ‘happy one’ en nu de sombermans.” Voor Peter Brook, door Guardian-criticus Michael Billington een ‘eigenzinnige magiër’ genoemd, is de ideale acteur alert, open, spontaan en flexibel. Bovendien is hij in staat om 100 procent in het hier-en-nu te zijn. De regisseur is continu bezig met de vraag hoe ieder optreden van zijn spelers steeds nieuw en fris blijft. Jos Houben: “Op het laatst heeft Brook de voorstelling nog uitgebreid met Come and Go. Daarin zitten drie dametjes die aan het roddelen slaan zodra één van hen even weg is. Wat is het geheim dat zij in elkaars oor fluisteren? Volgens Brook vormde dit het perfecte nieuwe slotstuk.”Beckett en Brook, dat is een spannend huwelijk. Beiden staan bekend als meesters van de minimalistische aanpak. En Beckett in het Bouffes du Nord werkt dan ook wonderwel. De acteurs Jos Houben, Marcello Magni en Kathryn Hunter zuigen je naar binnen, hun personage in. Hun spel is ‘schoon’, miniatuurtjes ontdaan van overtolligheid. In Rockaby voert een oudere vrouw op een stoel een gesprek met zichzelf, een litanie van onsamenhangende, steeds terugkerende zinsneden. Soms denk je even dat ze dement is of paranoïde, in elk geval is ze eenzaam. Evengoed valt er genoeg te lachen; het stuk houdt perfect tussen komisch en tragisch.

Ook de andere stukken hebben die dubbele laag. In Act Without Words II zitten twee mannen, A en B, elk in een enorme zak. Een nieuwe dag breekt aan. Een grote stok met scherpe punt zakt naar beneden en port een van de mannen wakker. Hij ontwaakt, bidt tot god, neemt een pil, bidt weer tot god, kleedt zich aan, eet een wortel die niet smaakt, neemt nog wat pillen, kleedt zich uit en gaat mistroostig terug zijn zak in. Dan voltrekt dit proces zich bij de ander. Terwijl bij de een alles mislukte, loopt bij de ander alles op rolletjes en wordt de dag geplukt. Met de erven Beckett ontstond nog ruzie over de stok, symbool voor de tijd die de mens voortduwt. Volgens Becketts aanwijzingen moest die stok ‘strictly horizontal’ zijwaarts vanuit de coulissen komen. Maar Bouffes du Nord heeft geen coulissen. Er werd van alles uitgeprobeerd. Jos Houben: “Maar Brook is slim. Hij kende die meneer en vertrouwde ons toe: ‘Dat is ook maar een mens. Als je daar een glas whisky mee drinkt …’” Uiteindelijk ging neef Edward Beckett inderdaad akkoord met een verticaal porrende stok.

Pingpongspel Volgens Peter Brook blijft bij goed theater iedere seconde spannend, een bijna onbereikbaar ideaal. In zijn autobiografie Threads of Time (1998) verwoordt hij hoe een goede voorstelling lijkt op een pingpongspel: “De vijf bedrijven uit een Shakespearestuk vormen één lange zin, een zin die versnelt, vertraagt, pauzeert, maar nooit stopt.” Steeds moet de hartslag voelbaar zijn. Want goede podiumkunst staat gelijk met ‘het leven’, maar dan met de slappe delen eruit gesneden. Jos Houben heeft als acteur aan den lijve ervaren dat Brook bij zijn spelers niks heerlijker vindt dan pure spontaniteit en levendigheid: “Maar naderhand wordt hij een kwelgeest die je voortdurend uitdaagt om die levendigheid in je spel terug te vinden. Hij is geen regisserend, maar een provocerend en destabiliserend regisseur: ‘Pas op, doe vanavond vooral niet wat je gisteren deed!’ Je bent als speler bij Brook nooit klaar.”